ਇਤਿਹਾਸਕ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਕਿਲਾ 11ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ 1500 ਫੁੱਟ ਦੀ ਉਚਾਈ ‘ਤੇ ਬਣਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਮਹਾਦੇਵ ਦਾ ਮੰਦਰ ਹੈ। ਇਸ ਕਿਲ੍ਹੇ ‘ਤੇ ਕੁੱਲ 14 ਵਾਰ ਹਮਲਾ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਕਿਲਾ ਦਸ ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਇਸਨ ਕਿਲ੍ਹਾ ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰ ਬੀ ਸੀ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਮਹਾਸ਼ਿਵਰਾਤਰੀ ਦੇ ਦਿਨ ਸੋਮੇਸ਼ਵਰ ਮਹਾਦੇਵ ਮੰਦਿਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮੇਲਾ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇੱਥੇ ਮੰਦਰ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਬੰਦ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਲੋਕ ਮੰਦਰ ਦੇ ਬਾਹਰੋਂ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਮੰਦਰ 11ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਬਣਿਆ ਸੀ। ਅਜਿਹਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੰਦਰ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ‘ਤੇ ਕੱਪੜਾ ਬੰਨ੍ਹਣ ਨਾਲ ਮਨੋਕਾਮਨਾਵਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵਿਵਾਦ ਕਾਰਨ 1974 ਤੱਕ ਮੰਦਰ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਬੰਦ ਰਹੇ ਪਰ ਬਾਅਦ ‘ਚ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ‘ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਪਰ ਇਹ ਮਹਾਸ਼ਿਵਰਾਤਰੀ ‘ਤੇ ਹੀ ਖੁੱਲ੍ਹਦਾ ਹੈ।
1974 ਵਿੱਚ, ਰਾਏਸੇਨ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇੱਕਜੁੱਟ ਹੋ ਕੇ ਮੰਦਰ ਦੇ ਉਦਘਾਟਨ ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਸਥਿਤ ਸ਼ਿਵਲਿੰਗ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਲਈ ਅੰਦੋਲਨ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਤਤਕਾਲੀ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਚੰਦਰ ਸੇਠੀ ਨੇ ਖੁਦ ਆ ਕੇ ਮਹਾਸ਼ਿਵਰਾਤਰੀ ‘ਤੇ ਸ਼ਿਵਲਿੰਗ ਦਾ ਪਵਿੱਤਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਹਰ ਮਹਾਸ਼ਿਵਰਾਤਰੀ ‘ਤੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਲਈ ਮੰਦਰ ਦੇ ਤਾਲੇ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮੇਲਾ ਵੀ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
