ਪਹਿਲਾਂ ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਕੁੰਭ ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਕੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ।
ਧਾਰਮਿਕ ਮਾਨਤਾਵਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਲਸ਼ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਦੇਵਤਿਆਂ ਅਤੇ ਦੈਂਤਾਂ ਵਿੱਚ ਯੁੱਧ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੇ ਘੜੇ ਵਿੱਚੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਬੂੰਦਾਂ 4 ਥਾਵਾਂ (ਉਜੈਨ, ਨਾਸਿਕ, ਹਰਿਦੁਆਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਯਾਗਰਾਜ) ’ਤੇ ਡਿੱਗੀਆਂ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚਾਰਾਂ ਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨਾਂ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਕਥਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋ ਕੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੇ ਕੁੰਭ ਮੇਲੇ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਹ ਮੇਲਾ ਹਰ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚਾਰ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨਾਂ – ਉਜੈਨ, ਨਾਸਿਕ, ਹਰਿਦੁਆਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਯਾਗਰਾਜ ‘ਤੇ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਕੁੰਭ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਹਰ 12 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੇ 12 ਦਿਨ ਮਨੁੱਖ ਦੇ 12 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਪੂਰਨ ਕੁੰਭ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਇਕ ਹੀ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚਕਾਰ 6 ਸਾਲ ਦੇ ਅੰਤਰਾਲ ‘ਤੇ ਅਰਧ ਕੁੰਭ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਮਹਾਕੁੰਭ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵ
ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਮਹਾਂ ਕੁੰਭ ਮੇਲਾ 12 ਪੂਰਨ ਕੁੰਭ ਮੇਲਿਆਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ 144 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਮਹਾਕੁੰਭ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਹਾਂ ਕੁੰਭ ਮੇਲੇ ਦਾ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਮਹੱਤਵ ਕੁੰਭ ਮੇਲੇ ਨਾਲੋਂ ਕਈ ਗੁਣਾ ਵੱਧ ਸ਼ੁਭ ਅਤੇ ਫਲਦਾਇਕ ਹੈ।
ਮਹਾਂ ਕੁੰਭ ਮੇਲੇ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮਾਗਮ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਤੋਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਅਤੇ ਸੰਤ ਇੱਥੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਮਾਗਮ ਆਪਣੀ ਸ਼ਾਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉੱਚੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਮਹਾਕੁੰਭ ਕੁੰਭ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਹਰ ਕੁੰਭ ਮਹਾਕੁੰਭ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਮਹਾਕੁੰਭ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਾਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
